بیمه مسئولیت حرفه‌ای مهندسان ساختمان چیست؟

مسئولیت‌های مهندسان ساختمان در ارائه خدمات حرفه‌ای و انجام دادن وظایف خود، موضوع بسیار مهمی است که در کشور ما تاکنون آن چنان که شایسته است، مورد بحث و بررسی قرار نگرفته و تبیین نشده است. در کنار این ضعف، پوشش‌های بیمه‌ای مناسب برای مهندسان و خدمات مهندسی ساختمان نیز به طور مطلوب برای این حرفه مندان معرفی نشده است. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده توسط نگارندگان مقاله حاضر، بسیاری از مهندسان درباره مسئولیت‌های حرفه‌ای مربوط به وظایف و خدمات خود اطلاعات کافی ندارند و از پوشش‌های بیمه‌ای مربوط نیز مطلع نیستند و بعضاً حتی از آگاهی‌های اولیه و ضروری بهره‌مند نیستند. گاه مهندس زمانی از این مطالب آگاه شده که در معرض محکومیت‌های سنگین واقع شده است.

حجم عظیم ساخت‌وسازهای کشور چه در بخش نظام فنی و اجرایی کشور و چه در بخش ساخت‌وساز شهری، در کنار توسعه فناوریها و توسعه ساخت‌وسازها در ارتفاعات و عمق های زیاد، ماشین آلات و تجهیزات مختلف، صنعت ساخت‌وساز کشور را با نکاتی مواجه ساخته که در سال های دور گذشته مطرح نبود. در این بین بحث ایمنی ساخت‌وسازها و مسئولیت‌های مطرح دراین‌باره، همچنین پوشش‌های بیمه‌ای مربوط هم جای خود دارد.

مفهوم مسئولیت مهندسان ساختمان و انواع آن

مفهوم مسئولیت عبارت است از پاسخگویی شخص و پذیرش نتایج حقوقی رفتار نامطلوب خود در برابر دیگری که به صورت تحمل کیفر یا جبران زیانی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به دیگری وارد می‌کند. مسئولیت در حالت کلی به دو بخش مسئولیت حقوقی و مسئولیت غیرحقوقی تقسیم می‌شود. مسئولیت حقوقی یا مسئولیت قانونی برای حرفه مندان به سه بخش انتظامی، مدنی و کیفری تقسیم می‌شود. مسئولیت غیرحقوقی نیز شامل مسئولیت اخلاقی و مسئولیت اجتماعی است. هر مهندسی ممکن است در معرض پاسخگویی نسبت به عملکرد حرفه‌ای خود واقع شود. این پاسخگویی خواه در اندرون شخص (وجدان) در بحث اخلاق حرفه‌ای یا اخلاق مهندسی یا در جامعه (اخلاق اجتماعی) باشد یا در نهادهای انتظامی حرفه (شورای انتظامی) و مراجع قضایی مطرح شود، مترادف با مسئولیت حرفه‌ای است.

مسئولیت انتظامی در حرفه مربوط رسیدگی می‌شود و دارای مجازات های انتظامی (معمولاً محرومیت‌های مختلف از حرفه) است. در خصوص مهندسان ساختمان عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان یا دارای پروانه اشتغال به کار مهندسی، در شورای انتظامی نظام مهندسی ساختمان رسیدگی و رأی قانونی صادر می‌شود. مسئولیت کیفری مسئولیت ناشی از ارتکاب جرم (انجام دادن یا انجام ندادن فعلی است که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است) است. این مسئولیت مواجه است با مجازات و کیفر قانونی. مسئولیت مدنی برابر است با جبران خسارت زیان‌دیده که ممکن است ناشی از مسئولیت قراردادی یا مسئولیت قهری باشد. گاهی ممکن است مسئولیت‌های انتظامی ، مدنی و کیفری تواما بر شخص شامل شود.

گرچه امروزه در بحث مسئولیت مدنی نظریه وحدت مسئولیت از اقبال بیشتری نسبت به تفکیک آن به مسئولیت قراردادی (یا ناشی از قرارداد)و مسئولیت قهری برخوردار است، اما توجه به تفاوت مسئولیت قراردادی یعنی ورود خسارت به یکی از طرفین قرارداد در اثر تخلف طرف دیگر از وظایف قراردادی که به عهده اوست با مسئولیت قهری یا اضرار ناشی از تخطی از الزامات قانونی به خصوص زمانی که قراردادی در بین نباشد، حائز اهمیت است. برای مثال تکمیل و آماده تحویل نبودن ساختمان توسط مهندس سازنده در موعد مقرر در قرارداد به دلیل قصور وی ، مسئولیت مدنی از نوع اول و رعایت نکردن مقررات ملی ساختمان مسئولیت مدنی از نوع دوم است. بعضاً اوضاع و احوال امر به گونه‌ای است که اصولاً تفاوتی میان این دو مسئولیت مدنی احساس نمی‌شود. به عنوان مثال مهندسی ( اعم از شخص حقیقی یا حقوقی) عملیات اجرای ساختمانی را به عنوان پیمانکار طی قراردادی با کارفرمای پروژه (مالک یا صاحب کار) تقبل می‌کند. در اجرای گودبرداری به دلیل عدول از تعهدات قراردادی و رعایت نکردن مقررات ملی ساختمان ، ساختمان مجاور فرو می‌ریزد و اموال و تجهیزات متعلق به کارفرمای پروژه نیز آسیب می‌بیند. ملاحظه می‌شود که داشتن رابطه قراردادی با مالک و نداشتن چنین رابطه‌ای با مالکان یا مستأجران ساختمان مجاور تاثیری در مسئولیت پیمانکار درباره این اشخاص ندارد و تفاوتی بین زیان دیدگان (کارفرمای پروژه، مالک یا مستأجران ساختمان مجاور) وجود ندارد.

در جوامع پیشرفته امروز هر شهروند در قبال ایراد خسارت به دیگران مسئول است. در ایران در سال ۱۳۳۹ ((قانون مسئولیت مدنی)) به تصویب رسید که بر اساس ماده ۱ آن: ((هر کس بدون مجوز قانونی به عمد یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان، سلامتی، مال، آزادی، حیثیت، شهرت تجارتی یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجادشده لطمه‌ای وارد کند که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود است. گاهی ابعاد خسارت وارد آن چنان وسیع و هزینه جبران آن به اندازه‌ای زیاد است که پرداخت آن از عهده شخص خارج است و گاه در صورت تأمین و پرداخت خسارت توسط فرد، مشکلات و مسایل بعدی ناشی از آن، زندگی شخص را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بیمه مسئولیت حرفه‌ای مهندسان

ماده ۱ قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶ بیمه را این‌گونه تعریف می‌کند: ((بیمه عقدی است که یک طرف تعهد می‌کند درازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارد بر او را جبران کرده یا وجه معینی را بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گزار، وجهی را که بیمه گزار به بیمه گر بپردازد حق بیمه و آنچه که بیمه می‌شود را موضوع بیمه نامند.))

بیمه‌ها بر حسب موضوع به سه دسته بیمه‌های اشخاص، بیمه‌های اموال و بیمه‌های مسئولیت تقسیم می‌شود. در بیمه‌های مسئولیت، بیمه گزار مسئولیت مدنی خود را در برابر زیان‌دیده‌ای که نسبت به عقد بیمه بین بیمه گزار و بیمه گر ثالث محسوب می‌شود، بیمه می‌کند. بیمه‌های مسئولیت در تحلیل نهایی به یکی از دو نوع بیمه اشخاص یا بیمه‌اموال باز می‌گردند. زیرا برائت از مسئولیت با پرداخت خسارت مالی یا بهای مال یا پرداخت خسارت جانی (اعم از هزینه‌های پزشکی یا غرامت از کارافتادگی یا دیه) حاصل می‌شود. اختلاف بیمه مسئولیت با دو نوع بیمه دیگر در این است که در دو نوع بیمه قبلی بیمه گزار جان یا مال خود را در برابر خطر بیمه می‌کند درحالی‌که بیمه مسئولیت، بیمه گزار جان یا مال غیر را در برابر خطری که مسئولیت آن متوجه بیمه گزار است، بیمه می‌کند.

بیمه مسئولیت از رشته‌های متنوع بیمه‌ای است که به طور مستقیم در تنظیم روابط اجتماعی افراد جامعه، شناخت افراد از حقوق و مسئولیت‌های یکدیگر و تأمین امنیت حرفه‌ای مشاغل و فعالیت‌ها تأثیرگذار است. تنوع بیمه مسئولیت در تنوع شغل، فعالیت و اموال تحت تملک یا تصرف اشخاص ثالث به علت فعالیت شغلی یا غیر شغلی دیگران یا استفاده آن‌ها از این اموال علت چنین تنوعی است.

بیمه مسئولیت مدنی مهندسان ساختمان که در امور طراحی، اجرا، نظارت و سایر صلاحیت‌ها با داشتن پروانه اشتغال به کار مهندسی از وزارت مسکن و شهرسازی فعالیت می‌کنند از جمله بیمه‌هایی است که به جهت تأمین امنیت حرفه‌ای شغل و فعالیت‌های حرفه‌ای مهندسان دارای اهمیتی خاص است. بر اساس این بیمه‌نامه، مسئولیت حرفه‌ای مهندسان ساختمان در طراحی (و محاسبه)، اجرا و نظارت ساختمان مطابق قوانین بیمه و مسئولیت مدنی، قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، قانون شهرداری‌ها و آیین‌نامه‌های اجرایی مربوط و نیز مقررات ملی ساختمان در برابر مالکان (صاحب کاران)، اشخاص ثالث در پروژه، تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. از آنجا که مهندسان ساختمان در انجام وظایف حرفه‌ای خود برای جبران خسارت مسئول شناخته شوند (مانند مسئولیت مجری (سازنده یا پیمانکار) و مسئولیت مهندس ناظر در حادثه ساختمانی)، این بیمه مهندس را به عنوان بیمه گزار در پرداخت خسارات وارد حمایت می‌کند، چنانچه خسارت در اثر سهل‌انگاری، قصور، خطا، غفلت یا اشتباه حرفه‌ای بیمه گزار در خصوص ملک یا پروژه‌ای که خدمات مهندسی را برای آن انجام می‌دهد، وارد آید و بیمه گزار یعنی مهندس مسئول جبران آن شناخته شود، بیمه گر پس از احراز امر توسط مراجع قضایی نسبت به جبران آن اقدام می‌کند.

تعهدات بیمه‌ای برای خسارت بدنی تا مبلغ دیه قانونی برای هر نفر و برای خسارت مالی طبق تقاضای مهندس با توجه به حجم عملیات ساختمانی (مثلاً زیر بنای مربوط) تعیین می‌شود. بدین معنی که مهندس ساختمان بر اساس پایه پروانه اشتغال به کار مهندسی، مسئول شناخته می‌شود و اگر مهندس از قانون تخلف کند، بیمه گر ملزم به جبران خسارت نخواهد بود. مثلاً اگر مهندس پایه ۳ اقدام به نظارت ساختمان ده طبقه کند، مشمول این قاعده می‌شود.

پوشش بیمه‌ای مسئولیت مدنی مهندسان محدود به مکان خاصی نیست، نکته مهم آن است که بیمه گزار پوشش بیمه‌ای را از قبل تهیه‌کرده و معتبر باشد.

در این نوع بیمه توجه به چند نکته ضروری است:

۱- اصولاً این نوع بیمه برای جبران خسارت و انتقال ریسک است نه اینکه مجوزی برای تخلف و هرگونه بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی به دلیل اینکه شخص دارای پوشش بیمه‌ای است، باشد. به عبارت دیگر این تصور که ((چون بیمه‌ام و بیمه خسارات وارده از طرف من را خواهد پرداخت، مجازم به هر نحو دلخواه – حتی مغایر قوانین و نظامات – رفتار کنم. ((نادرست و اشتباه محض است.

۲- جرائم و تخلفات متعلقه، همچنین مطالبات شهرداری، تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرد.

۳- خسارات ناشی از حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و موارد غیرطبیعی مانند جنگ، خرابکاری، بمب‌گذاری و … وارد به ساختمان که بیمه گزار مسئول جبران آن نیست، مشمول این بیمه‌نامه نیست.

۴- بیمه فقط خسارات بدنی و خسارات وارد به اموال را تحت پوشش قرار می‌دهد و اعمال مجازات انتظامی (محرومیت‌های حرفه‌ای و … ) یا مجازات کیفری (حبس یا مجازات های جایگزین حبس) با وجود بیمه ساقط نمی‌شود.

۵- پوشش بیمه فقط شامل بیمه گزار است. مثلاً بیمه مسئولیت، مهندس طراحی را که فقط وی را تحت پوشش قرار می‌دهد، نمی‌توان برای ناظر یا مجری (سازنده یا پیمانکار) مورد استفاده قرارداد.

۶- بهتر است با پرداخت حق بیمه اضافی در بیمه‌نامه قید شود که پرداخت خسارت قبل از حکم یا رأی دادگاه و با نظر کارشناسی خواهد بود. در این صورت چنانچه مسئولیت به طور توأم واجد جنبه‌های مدنی و کیفری باشد با پرداخت زودهنگام خسارت و دیه و جلب رضایت شاکی در رسیدگی کیفری با توجه به ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی، عامل مخففه مجازات قابل‌اعمال خواهد بود.

در صورت تعدد مقصران، میزان تقصیر آنان و در نتیجه خسارت قابل تأمین توسط هر یک را دادگاه تعیین می‌کند که معمولاً بر اساس نظر کارشناسی است و پوشش بیمه مسئولیت هر شخص خسارت مربوط به وی را در چهارچوب شرایط بیمه‌نامه تأمین خواهد کرد. ممکن است قبول مسئولیت در مراحل رسیدگی توسط خود شخص انجام شود (اقرار به مسئولیت) بعضاً شرکت‌های بیمه شرطی در بیمه مسئولیت قید می‌کنند که بیمه گزار را از اقرار به مسئولیت منع می‌کند.

۷- از آنجا که بیمه مسئولیت حرفه‌ای مهندسان و تعهد بیمه گر به پرداخت خسارت بر پایه نظریه تقصیر است، شخص ثالث به شرطی می‌تواند جبران خسارت وارد را مطالبه کند که علت خسارت، تقصیر بیمه گزار باشد. در این صورت شخص باید ثابت کند که به علت بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم مهارت یا عدم رعایت نظامات دولتی (تقصیر مندرج در تبصره ماده ۳۳۶قانون مجازات اسلامی) توسط بیمه گزار خسارت دیده است. بنابراین بهتر است این موارد در بیمه‌نامه قید شود.

۸- در بیمه مسئولیت حرفه‌ای مهندسان، جبران خسارت بدنی شخص ثالث تعهد می‌شود. این تعهد محدود به مبلغی است که با پیشنهاد بیمه گزار تعیین می‌شود. هر کس به طور عمد یا غیر عمد یا خطای محض عامل جرح یا نقص عضو یا قتل شخص دیگر شود به پرداخت دیه محکوم می‌شود. ناتوانی در پرداخت دیه ممکن است برای شخص، مجازات حبس را در پی داشته باشد، بنابراین بهتر است مهندسان حد تعهد برای این خسارت را با توجه به حجم پروژه، تعداد کارگران و وضعیت مجاورت‌ها پیشنهاد کنند و برای هر نفر مبنای خسارت را مقدار دیه در ماه‌های حرام (ماه‌های حرام عبارت است از رجب، ذیقعده، ذی‌حجه و محرم که در آن‌ها مبلغ دیه به میزان یک سوم اضافه می‌شود – موضوع ماده ۲۹۹ قانون مجازات اسلامی) لحاظ کنند.

۹- در بیمه‌نامه‌های جدید، شرکت‌های بیمه، مسئولیت مهندس را برای دوره‌ای پس از اعطای پایان کار ساختمانی (که با قدری اغماض آن را می‌توان اصطلاحاً دوره تضمین نامید) نیز بیمه می‌کنند که توصیه می‌شود، مهندسان این پوشش را نیز تهیه کنند.

نتیجه‌گیری و پیشنهاد

– بسیاری از مهندسان درباره مسئولیت‌های حرفه‌ای مربوط به وظایف و خدمات خود اطلاعات کافی ندارند و از پوشش‌های بیمه‌ای مربوط نیز مطلع نیستند و بعضاً حتی از آگاهی‌های اولیه و ضروری بهره‌مند نیستند.

-مهندسان ساختمان دارای مسئولیت‌های حقوقی و غیرحقوقی هستند. مسئولیت حقوقی یا مسئولیت قانونی برای مهندسان به سه بخش انتظامی، مدنی و کیفری تقسیم می‌شود. مسئولیت غیرحقوقی نیز شامل مسئولیت اخلاقی و مسئولیت اجتماعی آنان است.

– بیمه مسئولیت از رشته‌های متنوع بیمه‌ای است که به طور مستقیم در تنظیم روابط اجتماعی افراد جامعه ، شناخت افراد از حقوق و مسئولیت‌های یکدیگر و تأمین امنیت حرفه‌ای مشاغل و فعالیت‌ها تأثیرگذار است.

-بیمه مسئولیت مدنی مهندسان ساختمان که در مور طراحی، اجرا، نظارت و سایر صلاحیت‌ها با داشتن پروانه اشتغال به کار مهندسی از وزارت مسکن و شهرسازی فعالیت می‌کنند، از جمله بیمه‌هایی است که به جهت تأمین امنیت حرفه‌ای شغل و فعالیت‌های حرفه‌ای مهندسان دارای اهمیتی خاص است. لذا موکدا توصیه می‌شود مهندسان حتماً این بیمه را در کنار بیمه حوادث و سایر بیمه‌های ضروری، حتماً تهیه کنند.

-تهیه پوشش بیمه اعم از بیمه مسئولیت یا هر نوع بیمه دیگر، مجوزی برای رفتار مغایر با قوانین و نظامات یا بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی نیست. حتی تصور چنین رفتاری، نادرست و اشتباه محض است.

-بهتر است با پرداخت حق بیمه اضافی در بیمه‌نامه قید شود که پرداخت خسارت قبل از حکم یا رأی دادگاه و با نظر کارشناسی خواهد بود. همچنین پوشش بیمه برای پرداخت خسارت جانی هر نفر بر مبنای مبلغ دیه در ماه‌های حرام لحاظ شود. از طرف دیگر مهندسان پوشش مسئولیت دوره بعد از پایان کار را نیز تهیه کنند.

تهیه شده در سامانه ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران
به قلم : دکتر حشمدار

……………………………..

نکته : جهت مشاهده کلیه فرمهای قضایی کلیک نمایید.

مشاوره رایگان قضایی

کلیه شهروندان ایرانی داخل وخارج ایران می توانند در طول شبانه روز(۲۴ ساعت) با شماره های ذیل جهت دریافت مشاوره قضایی رایگان اقدام نمایند.

۰۹۱۲۱۹۰۰۵۰۰ پاسخگوی تلفنی و تلگرامی به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی